Frå steinalder til oljealder

Utdrag fra boken “…ut med havet” av Karl-Ove Vindenes

Det er først på 1500-talet at ein har skriftlege kjelder om livet på Vindenes, men det er gjort mange arkeologiske funn nord på Vindeneskvarven, slik at vi veit ein del om tidlegare tider også.

Då isen over Noreg trakk seg tilbake, var Sotra noko av det første som kom fram i dagen. Ved Straumen på Vindeneskvarven er det funne 60 gravplassar frå ulike tidsperiodar - dei elste er nesten 10 000 år gamle. Dette er blant dei elste funna i landet. Ein veit ikkje om busetnaden har vore samanhengande frå dei første menneska kom til Vindenes, men det er funne spor etter busetnader frå mange tidsperiodar gjennom både stein-, bronse-, jern- og mellomalderen. Dei første menneska som kom til Vindenes var truleg jegarar som følgde etter då reinen trakk nordover etter istida. Dei kom truleg frå det som i dag er Doggerbanken i Nordsjøen.

Dei enorme ismassane hadde pressa landet ned, slik at havet stod høgare då isen smelta. På Vindenes har landet stige med rundt 35 meter etter at isen forsvann. Medan Skandinavia steig opp, sank Doggerbanken ned og forsvann i havet. Landhevinga held fram i dag, men no med berre omlag ein meter per hundreår. Det som i dag er Vindeneshalvøya var skild frå resten av Sotra fram til for nokre hundre år sidan, og Straumen må ha vore ein ypperleg fiskeplass, så det er naturleg å gå ut frå at fisken var grunnen til at dei valde å busette seg der.

Funn av pilspissar vitnar om at dei også dreiv med jakt. Ein veit at det i området var både hjort, bjørn, elg, oter, sel, kval og mange fugleartar. Ein kunne også få næring frå egg, bær, nøtter, krabbe, skjel, tang og tare. Det er gjort funn som kan tyde på husdyrhald på Vindenes så langt tilbake som 5000 år sidan.

Ei av gravrøysene inneheldt eit bronsesmykke frå slutten av 300-talet. Utforminga av smykket viser påverknad frá Romarriket, noko som viser at dei ikkje var heilt isolert fra omverda. Ved Hersundet ligg ei 56 meter lang steinrøys som i folje Ole Mikal Olsen Ramsøy ved Hordamuseet, godt kan vere ei gravrøys frå bronsealderen. Det er også funne spor etter busetnader frå vikingtida, frå rundt år 800. Kanskje har folk frå Vindenes reist i viking til dei britiske øyene, eller utvandra til Normandie, Island, Grønland eller til og med Amerika (Vinland). Kanskje henta også Kong Eirik av Hordaland folk frá Vindenes til slaget i Hafrsfjord rundt 872. Det var her Harald Hårfagre endeleg seira over småkongane på Vestlandet, og vart den første kongen av eit samla Noreg.

Frå slutten av vikingtida vart Bergen, som ligg berre 18 kilometer unna i luftlinje, ein av dei viktigaste handelsstadane i Nord-Europa, dominert av det tyske hansaforbundet. Bergen var også hovudstad i Noreg frå 1217
til 1314, og var den største byen i landet fram til 1830-talet.
Kjelder frå 1500-talet fortel om ein øydegard kalla Karlsvåg som låg under Vindenes. Dette er truleg det ein i dag kallar Høybøen, like ved Straumen. Denne garden vart lagt øyde rundt 1349, etter at Svartedauden sannsynligvis tok livet av dei fleste som budde der.

Utover 1600-talet vart klimaet kaldare over heile Nordvest-Europa, og kaldast var det rundt 1700. Under den vesle istida vaks isbreane, og jordbruket svikta. Adelen fekk ikkje lenger dei same inntektene frå eigedomane sine, og det førte til at fleire. eigedomar vart selde til tidlegare leiglendingar. Jomfru Kirsten Bildt panstatte Vindenes i 1680, men klarte ikkje å innfri pantet. I 1696 vart garden selt til dei lokale bøndene Albert Albertsson og Mikkel Eriksson (tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-tipp-oldefar til forfattaren). Dei kjøpte samstundes Angeltveit og Pollen. Faren til Mikkel, Erik Steffensson frå Ågotnes var ein av dei mest velståande menn på Sotra på den tida, og han hadde nokre år tidlegare kjøpt heile Ågotnes, Misje og Vik frå Rosenkranz-familien.

Kjøpebrevet for Vindenes nemner eit lakseverp i Hersundet, nord på Vindeneskvarven. Det har også vore fiska laks i Heimavågen. I 1701 var det registrert fire bruk på staden, og alle brukarane var sjølveigarar. Hundre år seinare var det sju bruk. På 1800-talet var det også tre husmannsfamiliar på den vesle Havrøyna heilt i nord. Dei hadde både kyr og sauar der, men innan 1900 hadde dei alle flytta derifrå. Ved folketeljinga i 1846 var talet på bruk komen opp i åtte, og det var 3 hestar, 35 storfe og 67 sauar på Vindenes.

Frå 1865 fekk ein rutebåtar frå Bergen til det nære omlandet, men trafikkgrunnlaget var tynt i ytre strøk, fordi strilane ikkje ville bruke penger på skyss når det var gratis å ro. Først i 1879 starta dampbåten Sartor ruter til Solsvik, Landro og Ågotnes, men i dei første tiåra var det fleire konkursar og stadig nye dampskipsselskap. Selskapet D/S A/S Sotra starta i 1913 ruter til Vindenes på onsdagar og laurdagar med dampskipet Herdla, og seinare kom skipa Midthordland, Øygar, Blomvaag og Tellevaag I.

Rundt 1900 var det 10 bruk på Vindenes, og samla folketal var 55, i tillegg til 10 tenestefolk. Husa låg i eit klyngetun på Midtgarden sør på Vindeneshalvøya. I 1901 vart tunet ramma av ein stor brann, men husa vart straks bygde opp att - denne gongen med større innbyrdes avstand. I 1906 vart det rekvirert offentleg utskifting av innmarka etter utskiftningslova av 1821, for at dei 10 bruka skulle få meir høvelege grenser. To månadar seinare purra brukarane på for à fà fortgang i prosessen. Som grunn skreiv dei at «i paavente af dens incamination m.v.har man ikke villet gaa igang med nybygning og reparation af de smaa og skrøbelige vaaningshuse, hvoraf flere er ganske faldefærdige. Hvis ikke forretningen, om det var muligt tar sin begyndelse allerede denne maaned, ser det smaat ut for mange familjer, idet man resikerer at bli husvilde.>>

Retten meinte derimot at dei måtte vente på tur: «Hvis beboelseshusene er saa daarlige som i nærværende skrivelse anført.[...]burde man ikke ladet saa lang tid gaa hen, førutskiftning blev rekvirert.» Utskiftingsrett vart satt i november 1910, endelege grenser vart fastsatt eit år seinare og vedtaket trådte i kraft i april 1912. Alle husa, bortsett frå eitt, vart flytta frå klyngetunet til dei nye eigedomane. Det vart også teikna nytt vegkart, og alle bruka forplikta seg til å stille med arbeidskraft for å bygge dei nye vegane over de kommande åra. Utmarka vart utskifta i 1929 og fordelt på 12 av dei 13 bruka som då var på Vindenes.

På 1930-talet kom dampskipet Eira frå Dampskibsselskabet Topdal til Vindenes fem gongar i veka. Frå 1950 gjekk ein over til motorbåtar som Blomvaag, Hernar og Vestgar. Garden fekk først vegsamband til Landro rundt 1950, men først mot slutten av tiåret kunne folk køyre bil frå Vindenes til kommunesenteret Fjell lenger sør, og til Brattholmen, der det var fast ferjesamband til Bergen og fastlandet. I 1971 opna Sotra-brua for trafikk, og året etter slutta rutebåtane å gå. Brua vart offisielt opna av Kong Olav Vi 1972.

Vindenes fekk eige postopneri i 1937, til erstatning for eit tidlegare brevhus. Postadressa 5341 Vinneseidet var i bruk fram til utgongen av 1975, då postopneriet vart nedlagt, og posten overført til 5340 Solsvik. I dag har Vindenes postadresse 5363 Ågotnes. Det var også skomakar og landhandel på Vindenes, men desse tenestene vart sentraliserte ettersom vegane vart betre og dei fleste fekk bil.

På 1900-talet investerte fleire Vindenesfolk i motorbåtar for eit meir effektivt fiske. Hans 0. Vindenes var ein av dei største fiskebåtreiarane på Vestlandet, og ei drivkraft i å fornye næringa. Han kjøpte fiskebåten Sørfold i 1931, og skaffa seinare Texaco, Gerd II, Stril, Poseidon, Anna G., Hans 0. og tilslutt nye Sørfold. I 1946 bygde han ei nóthengje til å tørke snurpenøter, og eit nótloft til å lagre nøter og utføre vedlikehald på reiskapane. Nóthengja, som var den største i landet, var i bruk fram til 1973.

Dét året etablerte Coast Center Base AS (CCB) ein forsyningsbase for offshoreindustrien på Ågotnes, eit steinkast frå Vindenes. CCB er i dag lokomotivet i eit industriområde med rundt 400 verksemder, deriblant rundt 100 med fokus på undervassteknologi. Industriområdet har også vakse seg inn på Vindenes.

I 1980 starta Jarle Vindenes (faren til forfattaren) verksemda Sotra Contracting AS som overtok den gamle nothengja med tilhøyrande kai- og verkstadsanlegg, og starta med mottak og handsaming av overskottsmateriell frå oljeindustrien i Nordsjøen. Seinare vart selskapet omstrukturert til Sotra Gruppen AS.
Selskapet har bygd ut vidare med djupvasskai og verkstadshallar. Dotterselskapet Sotra Anchor & Chain sel anker og kjetting til heile verda, og har lager både på Vindenes (Hølane) og i utlandet (Kina, Nederland og Skottland).

Folketalet på Vindenes har auka kraftig dei siste tiåra, særleg etter at Sotra vart landfast i 1971. Då Sotrabrua opna var folketalet 140, medan det passerte 500 i 2012. Heilt sør på Vindenes, like ved grensa til Ågotnes, opna Tranevågen ungdomsskule i 2010. Dei yngste skuleelevane går på Landro skule.

Gardsnamnet har vore skrive på mange ulike måtar sidan dei første skriftlege kjeldene i 1518: Vineness, Vinnenes, Vindenes, Vyndanes, Winndnes, Windennes, Windenæs, Vinnæs, Vindenæs og Vinnes. Fjell kommune slo i 2011 fast at Vindenes er den offisielle skrivemåten